Onderduikhuizen voor Joden in Deventer

Deze website is een bijdrage aan de geschiedschrijving van de stad Deventer. Er wordt een overzicht gegeven van de panden, waarin zich hier tijdens de bezettingsjaren 1942-1945 de Joodse onderduik heeft afgespeeld.

Joden in Nederland

In de tweede wereldoorlog zijn meer dan 100.000 Joden uit Nederland door de bezetter om het leven gebracht. Het grootste deel daarvan had gehoor gegeven aan het Duitse bevel om zich voor ‘een werkkamp in het Oosten’ te melden, niet wetend dat het om vernietigingskampen ging waar zij kort na aankomst vermoord zouden worden. De rest van de Joodse mensen vertrouwde het niet en dook onder. Het kwam voor dat binnen een familie sommigen zich aanmeldden en anderen onderdoken. Talrijke kleine kinderen werden bovendien aan onbekenden toevertrouwd door hun Joodse ouders vòòr hun deportatie. Van de aldus uit het openbare leven verdwenen Joden zijn er veel gered, een grove schatting is 25.000. Helaas zijn vele anderen door toeval of verraad gevonden en in een vernietigingskamp of elders alsnog vermoord.


Hier woonde Berend Jan en Johanna van den Dool- Kers.

DG van der Keesselstraat 12Op 3 februari 1941 verscheen in de Staatscourant de verordening om een J te plaatsen in de persoonsbewijzen van personen ‘van Joodse bloede’. Dit was voor reclameontwerper Berend Jan van den Dool (1909) aanleiding te beginnen met pogingen om die letter J uit de Joodse persoonsbewijzen te verwijderen. Dat lukte steeds beter. Vanaf 1942 ging hij ook identiteitspapieren maken voor ontsnapte illegale werkers, neergeschoten geallieerde piloten en Joden. Dat gebeurde in het logement De Klok, Brink 42/43, een pand waarvan tenminste de voorgevel intussen verdwenen is. Er is beschreven dat hij daar een kamer had die slechts via de Muntentoren te bereiken was. Berend Jan werd het middelpunt van de Congsigroep, illegalen die zich bezighielden met hulp aan onderduikers en spionage. Hij organiseerde bovendien voor neergehaalde geallieerde piloten een ontsnappingsroute per spoor naar het zuiden.

11 VandenDool groot 1Berend Jan woonde met zijn vrouw Johanna van den Dool–Kers (1909) in dit huis. Vanaf 10 mei 1943 gaf het echtpaar hier onderdak aan een Joods echtpaar Philip Leser (1909 - 1971) en Hetty de Winter (1913 - 1996)  met hun 2 kinderen Lies (1937 -) en Miek (1943 - ) uit Deventer, dat tevoren ondergedoken was op Grote Overstraat 51. Dat is verraden en ze moesten daar hals over kop weg. Gelukkig konden ze hier terecht. Ze kenden elkaar, Philip Leser speelde in betere tijden in hetzelfde voetbalelftal van Utile Dulci als Berend Jan. In oktober van dat jaar werd het hier voor de onderduikers echter te gevaarlijk. Moeder Hetty en de twee kinderen vertrokken toen uit Deventer naar een broer van Berend Jan in Hulst. Vader Philip dook elders (waar?) in Deventer onder tot kort voor de spoorwegstaking in september 1944. Toen is ook hij naar Hulst vertrokken. Allen maakten daar de bevrijding mee. Aldus getuigt één van de kinderen) van de familie Leser.

Berend Jan werd op 25 april 1944 tijdens een treinreis gearresteerd en is op 11 december 1944 in Meppen (Duitsland) geëxecuteerd. Zie ook de website struikelstenen-deventer.nl.

Het echtpaar werd in 1982 door Yad Vashem geëerd met de onderscheiding Rechtvaardige onder de volkeren.

Het adres op de kaart